آیا در نزدیکی مقصد من، جای پارک مناسب پیدا می‌شود؟! این سوالی است که اکثر شهروندانی که قصد استفاده از خودروی شخصی برای سفر به مناطق مختلف کلانشهرها را دارند، با آن روبرو هستند. برای پاسخ به این سوال، ابتدا باید به این سوال پاسخ دهیم که اصولا چرا شهروندان از خودروی شخصی برای سفرهای درون شهری استفاده می‌نمایند؟!
گسترش زندگی شهری و به تبع آن توسعه جغرافیایی و جمعیتی شهرها، لزوم توجه به زیرساخت‌های لازم جهت تامین نیازهای شهروندان را بیش از پیش برجسته ساخته است. افزایش فاصله میان محل زندگی و محل فعالیت افراد و لزوم تردد بین نقاط مختلف شهر جهت انجام امور مختلف نظیر کار، خرید، تفریح و مواردی از این دست، سبب افزایش سرانه سفرهای درون شهری نسبت به گذشته گردیده است.
با علم به این موضوع، کشورهای توسعه یافته به این نتیجه رسیده‌اند که همگام با توسعه جغرافیایی و جمعیتی شهرها، زیرساخت‌های حمل و نقلی و به ویژه مدهای حمل و نقل همگانی باید توسعه یابد و چه بسا، به منظور جبران کمبودهای گذشته، نرخ رشد زیرساخت‌ها باید بسیار بالاتر از نرخ توسعه شهر باشد.
توجه ویژه به توسعه حمل و نقل همگانی شامل توسعه خطوط مترو و اتوبوس در کنار ترویج فرهنگ استفاده از حمل و نقل پاک نظیر دوچرخه و افزایش هزینه مالکیت و استفاده از خودروی شخصی، سبب گردیده است که در بسیاری از کلانشهرهای پیشرفته، عملا استفاده از خودروی شخصی در اولویت آخر شهروندان قرار گیرد.
اما در کشورهای کمتر توسعه یافته، شرایط تا حدی متفاوت است. در بسیاری از این کشورها، بالا بودن نرخ رشد شهرنشینی و مهاجرت به کلانشهرها سبب بروز ضعف مفرط در زیرساخت‌های حمل و نقل همگانی و عقب ماندگی این بخش گردیده است. این موضوع در کنار پایین‌بودن نسبی هزینه استفاده از خودروی شخصی، سبب گردیده است که بسیاری از شهروندان، استفاده از خودروی شخصی را به استفاده از حمل و نقل همگانی ترجیح دهند و حتی بعضا در مسیرهایی که امکان استفاده از حمل و نقل همگانی و جود دارد، با هدف گریز از شلوغی و آسایش بیشتر، از خودروی شخصی استفاده نمایند.
بررسی ریشه‌های این مشکل و ارائه راهکارهای مناسب برای آن، موضوعی است که در مقاله جداگانه‌ای به آن خواهیم پرداخت. آنچه در این مقاله مورد توجه ما قرار دارد، نتایج حاصل از این اتفاق در شرایط امروز کلانشهرها و ارائه راهکارهایی برای آن در شرایط کنونی است.
با خودرو یا بی خودرو؟! مساله این است!
یقینا برای شما هم به دفعات پیش آمده است که برای انجام کاری، مجبور به انجام سفر درون شهری بوده‌اید. در این شرایط، انتخاب شیوه سفر، یکی از سوالاتی است که باید پیش از آغاز سفر به آن پاسخ بگویید. در صورتی که مالک وسیله نقلیه شخصی باشید، یقینا استفاده از خودروی شخصی، یکی از گزینه‌هایی است که به آن فکر می‌کنید. با افزایش فاصله مبدا و مقصد و لزوم تغییر مد سفر در صورت استفاده از حمل و نقل همگانی (مثلا لزوم استفاده ترکیبی از خطوط مترو و اتوبوس و تاکسی) و به تبع آن افزایش هزینه سفر، گزینه استفاده از خودروی شخصی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. این موضوع در کنار ملاحظات دیگری چون پرهیز از شلوغی موجود در حمل و نقل همگانی، سبب گرایش به استفاده از خودروی شخصی به عنوان روش سفر می‌گردد.
اما سوال دیگری که در اینجا برای بخشی از افراد متناسب با مقصد سفرشان مطرح می‌گردد، این است که آیا در مقصد به جای پارک مناسب دسترسی خواهم داشت؟! پاسخ این سوال، به ویژه در مواقعی که مقصد سفر در مناطق مرکزی یا پرتردد شهر قرار دارد منفی است. اما بر خلاف انتظار، در بسیاری از موارد، حتی این پاسخ منفی نیز افراد را از سفر با خودروی شخصی منصرف نمی کند و چه بسا افرادی که با امید به یافتن جای پارک مناسب احتمالی، کماکان استفاده از خودروی شخصی را به عنوان روش سفر خود برمی‌گزینند.
نتیجه این انتخاب نیز از دو حالت خارج نیست. در موارد بسیار معدود و بر حسب تصادف، فرد ممکن است موفق به یافتن جای پارک مناسب در مقصد بشود. اما در بسیاری از موارد، فرد به دلیل پیدا نکردن جای پارک مناسب، مجبور به پارک غیرمجاز خودرو در معابر منتهی به مقصد می‌گردد! این موضوع، در کنار افزایش احتمالی هزینه‌های سفر فرد به دلیل احتمال جریمه خودرو و حمل خودرو به پارکینگ، مشکلات عدیده‌ای را برای تردد شهروندان در این معابر ایجاد می‌نماید که ترافیک سنگین و افزایش زمان سفر در این معابر از جمله بارزترین این مشکلات هستند.
حل مساله یا پاک کردن صورت مساله؟!
استفاده از خودروی شخصی در سفرهای درون شهری به دلیل تبعاتی نظیر افزایش آلودگی زیست‌محیطی و آلودگی صوتی، افزایش ترافیک و مواردی از این دست، موضوعی است که در تمام دنیا نگرشی منفی به آن وجود دارد و لذا تلاشهای بسیاری جهت کاهش حجم این سفرها در کلانشهرها صورت می‌پذیرد. اما تحقق این خواسته زمانی ممکن است که جایگزین مناسبی برای این روش سفر پیش روی شهروندان قرار داشته باشد. لذا تا زمانی که زیرساخت‌های مناسب حمل و نقل همگانی نظیر خطوط متعدد مترو و اتوبوس با ناوگان کافی در شهر وجود نداشته باشد و کلیه نقاط شهر تحت پوشش این خدمات قرار نگیرند، سخن گفتن از کاهش استفاده از خودروی شخصی بیهوده خواهد بود! چرا که کاهش استفاده شهروندان از خودروی شخصی در این شرایط، تنها منجر به افزایش تراکم مسافران در سامانه‌های حمل و نقل همگانی موجود و در نتیجه کاهش شاخص‌های عملکردی این سیستم‌ها و به تبع آن افزایش نارضایتی شهروندان می‌گردد.
همانگونه که می‌دانیم، توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل همگانی، نیازمند سرمایه‌گذاری کلان در مقیاس بالا بوده و اغلب فرآیندی زمانبر است. در این شرایط، یک راهکار مناسب این است که با توجه به نیاز شهروندان به استفاده از خودروی شخصی، شرایطی فراهم شود که به موازات ایجاد و توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل همگانی، امکان استفاده از خودروهای شخصی تا زمان فراهم شدن زیرساخت‌های مناسب حمل و نقل همگانی میسر گردد.
یکی از جنبه‌های این مساله که توجه ویژه‌ای می‌طلبد، فراهم نمودن فضای مناسب جهت پارک خودروها در مناطق مختلف، به ویژه در مناطق مرکزی و پرتردد شهر می‌باشد. همانگونه که پیش‌تر اشاره گردید، مشکل دسترسی به جای پارک مناسب برای خودروهای شخصی، خود منشاء مشکلات دیگری چون ترافیک و آلودگی هوا خواهد بود و لذا اتخاذ تدابیر مناسب برای حل این مساله، تاثیر مستقیمی بر حل بخش دیگری از مشکلات شهر خواهد داشت.
زمان؛ عاملی موثر در انتخاب راهکار
مهم‌ترین راهکاری که برای حل مشکل جای پارک در کلانشهرها به ذهن میرسد، احداث پارکینگهای عمومی در مناطق مختلف شهر است. در گذشته، پارکینگهای عمومی معمولا زمین‌های وسیعی بودند که خودروها به صورت منظم در آن پارک می‌شدند. با توجه به اینکه در این پارکینگ‌ها تنها از فضای سطحی موجود برای پارک خودروها استفاده می‌شد، ظرفیت این پارکینگ‌ها محدود به مساحت زمین در دسترس بود و تنها زمانی امکان توسعه و افزایش ظرفیت را داشتند که زمین خالی در مجاورت پارکینگ موجود وجود داشت. با افزایش ارزش زمین در کلانشهرها، عملا استفاده از فضای سطحی برای احداث پارکینگ، صرفه اقتصادی خود را از دست داد و همین امر سبب ارائه راهکارهای جدیدی جهت استفاده بهینه و اقتصادی از زمین‌ها برای تامین پارکینگ گردید که ار آن جمله می‌توان به احداث پارکینگهای رمپی طبقاتی و احداث پارکینگهای مکانیزه اشاره نمود.
احداث پارکینگ طبقاتی یکی از راهکارهای رایج تامین پارکینگ در کلانشهرها است که به دلیل ظرفیت بالا و استفاده بهینه از فضا در قیاس با پارکینگهای سنتی، بسیار مورد توجه قرار گرفته است و به مرور، جایگزین پارکینگهای سنتی گردیده است. در کنار مزایای متعدد، این پارکینگ‌ها ویژگی‌های منفی نیز دارند. نخست آنکه احداث این پارکینگ‌ها، پروژه‌ای زمانبر است و بعضا ممکن است احداث یک پارکینگ طبقاتی با ظرفیت بالا، تا چندین سال طول بکشد. به عنوان نمونه‌ای از این پروژه‌ها در کلانشهر تهران می‌توان به پروژه احداث پارکینگ طبقاتی نیایش در مجاورت بوستان ملت اشاره نمود که عملیات اجرایی آن در سال 1393 آغاز شده است و تا زمان نگارش این مقاله، تنها 51 درصد پیشرفت داشته است. نمونه دیگر، پارکینگ 420 واحدی شهید مینابی در منطقه 15 است که عملیات اجرایی آن از سالها پیش آغاز شده و در زمان نگارش این مقاله، حدود 78 درصد پیشرفت داشته است.
نکته منفی دیگری که پارکینگهای طبقاتی رمپی دارند، فقدان ارزش اسقاط آنهاست. با توجه به اینکه پارکینگهای طبقاتی رمپی، عموما سازه‌ای بتنی دارند، با پایان عمر مفید آنها، ارزش اسقاط بسیار ناچیزی در قیاس با سرمایه‌گذاری اولیه دارند و عملا بازگشت سرمایه‌گذاری صورت پذیرفته در این پارکینگ‌ها تنها از طریق درآمدهای حاصل از آنها در طول دوره بهره‌برداری میسر است و همین امر، سبب افزایش هزینه بهره‌برداری از این پارکینگ‌ها در طول دروه بهره‌برداری خواهد شد.
نکته مهم و قابل توجه دیگر، عدم امکان جابجایی این پارکینگ‌هاست. شاید در نگاه اول، موضوع جابجایی پارکینگ چندان به ذهن خطور نکند؛ اما تجربه نشان داده است که میزان نیاز به جای پارک در مناطق مختلف شهر در گذر زمان تغییر می‌کند و ممکن است مناطقی که امروز با مشکل کمبود جای پارک مواجه هستند، در سالهای آینده به سبب گسترش زیرساخت‌های حمل و نقل همگانی، تغییر کابری زمین‌ها و کاهش استفاده از خودروی شخصی توسط شهروندان جهت دسترسی به آن مناطق، با مازاد فضای پارکینگ مواجه باشند.
در سوی مقابل، ممکن است مناطقی که امروزه مشکلی از بابت فضای پارکینگ ندارند، در آینده به سبب تغییر کاربری املاک یا احداث کاربری‌های جاذب سفر، دچار کمبود جای پارک شوند. وقوع هر یک از این سناریو‌ها، هزینه‌های هنگفتی را بر روی دست مدیریت شهری خواهد گذاشت! اما در صورتیکه پارکینگهای احداث شده، قابلیت جابجایی داشته باشند، به آسانی و با هزینه‌ای بسیار کمتر از هزینه احداث یک پارکینگ جدید، می‌توان پارکینگ موجود را به مناطقی منتقل نمود که با مشکل کمبود جای پارک مواجه هستند و این موضوع، یکی از علل معرفی نسل جدید پارکینگهای طبقاتی که همان پارکینگهای مکانیزه هستند، بوده است.
پارکینگهای مکانیزه به عنوان مدرن‌ترین نسل از پارکینگهای طبقاتی، از تلفیق پارکینگهای طبقاتی رمپی با تکنولوژی‌های مدرن اتوماسیون و هوشمندسازی به وجود آمده‌اند. این نسل از پارکینگ‌ها، علاوه بر همه مزایای پارکینگهای طبقاتی رمپی نظیر استفاده بهینه از زمین و ظرفیت بالا، مزایای ویژه‌ای دارند که در ادامه به تفصیل به آنها پرداخته خواهد شد.
فضای کمتر، فضای بیشتر!!
در پارکینگهای مکانیزه، به دلیل حذف فضاهای مورد نیاز جهت احداث رمپ، تاسیسات، راهروها و راه‌پله‌ها، فضای بیشتری جهت تامین پارکینگ اختصاص می‌یابد و لذا در مساحت یکسان، امکان پارک تعداد بیشتری خودرو فراهم می‌گردد. همچنین، به دلیل طراحی خاص سازه این پارکینگ‌ها و متناسب با نوع پارکینگ مکانیزه مورد استفاده، امکان طراحی تعداد بیشتری از طبقات در ارتفاع معین وجود خواهد داشت که این امر نیز به نوبه خود سبب افزایش ظرفیت پارکینگ خواهد شد.
بهره‌گیری از فناوری‌های مدرن کنترلی و امنیتی
پارکینگ مکانیزه با به‌کارگیری سیستم‌های هوشمند و رباتیک ورود و خروج خودرو، نیاز به پارک خودرو توسط راننده را برطرف می‌نماید. کلیه خودروها در گیت ورودی به سامانه تحویل داده می‌شود و سامانه به صورت هوشمند، خودرو را به جای پارکهای خالی موجود در سیستم منتقل می‌نماید. در این شرایط، علاوه بر صرفه‌جویی در زمان مراجعین، احتمال بروز حوادثی نظیر برخورد خودروها در داخل پارکینگ نیز به صفر میرسد. علاوه بر این، به دلیل استفاده از انواع سیستم‌های کنترل و ایمنی نظیر سیستم‌های نظارت از دور و سیستم اطفاء حریق هوشمند، احتمال بروز حوادثی نظیر سرقت از خودرو و آتش‌سوزی نیز به کمترین حد ممکن خواهد رسید.
سرعت بالای احداث و بهره‌برداری
با توجه به بهره‌گیری از سازه‌های فلزی پیش‌ساخته با الگوی نسبتا یکسان در احداث پارکینگهای مکانیزه، زمان احداث و بهره‌برداری از این نوع پارکینگ در مقایسه با پارکینگهای طبقاتی رمپی به طرز محسوسی کاهش می‌یابد. عملیات ساخت قطعات پارکینگ مکانیزه در محل کارخانه و با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های پیشرفته ساخت و کنترل و تحت نظارت مهندسین متخصص انجام می‌پذیرد و سپس به محل نهایی پروژه حمل و نصب می‌گردد و پس از طی مراحل تست و کنترل نهایی، به بهره‌برداری میرسد.
تحرک و قابلیت جابجایی
بر خلاف پارکینگ طبقاتی رمپی که تنها در محل احداث قابلیت بهره‌برداری دارد، پارکینگ مکانیزه را می‌توان از محلی به محل دیگر منتقل نمود. با توجه به سازه فلزی این پارکینگ و مونتاژ آن در محل نصب، این امکان وجود دارد که در صورت نیاز، پارکینگ مکانیزه موجود را مجددا جمع آوری و به محل دیگری که مورد نیاز است، منتقل نمود. این فرآیند، به سرعت و به آسانی قابل انجام بوده و هزینه آن، به مراتب از احداث یک پارکینگ مکانیزه جدید کمتر خواهد بود.
ارزش اسقاط
همانگونه که اشاره گردید، در ساخت پارکینگهای مکانیزه از سازه فولادی استفاده می‌گردد که این امر، سبب افزایش ارزش اسقاط این نوع پارکینگ در قیاس با پارکینگهای طبقاتی بتنی رایج می‌گردد که این موضوع نیز یکی از برتری‌های پارکینگهای مکانیزه نسبت به پارکینگهای طبقاتی رمپی رایج است.
پارکینگ مکانیزه، راه حلی اساسی برای مشکل کلانشهرها
همانطور که اشاره گردید، حل مشکل پارک غیرمجاز خودروها و تامین نیاز شهروندان به جای پارک، علاوه بر افزایش امنیت خودروها و به تبع آن افزایش امنیت روانی مالکان آنها، سبب کاهش مشکلات جانبی نظیر ترافیک معابر و حوادث احتمالی نیز می‌گردد. پارکینگ مکانیزه به عنوان یکی از راهکارهای تامین جای پارک برای خودروها، برتری‌های محسوسی نسبت به پارکینگهای سنتی و طبقاتی دارد. استفاده بسیار بهینه از فضا، سرعت و امنیت بالا، امکان جابجایی و مواردی از این دست، همگی سبب گردیده است که پارکینگ مکانیزه، به عنوان مناسب‌ترین راهکار جهت پاسخگویی به تقاضای جای پارک در کلانشهرها مطرح گردد. با علم به این موضوع، در سالهای اخیر، گرایش به احداث و بهره‌برداری از پارکینگهای مکانیزه در بسیاری از کلانشهرهای دنیا و از جمله شهر تهران افزایش یافته است.
در شرایط فعلی که زیرساخت‌های حمل و نقل همگانی در کلانشهرهای کشور، تناسبی با میزان تقاضای سفر و نیازهای شهروندان ندارند، مدیران شهری می‌توانند با برنامه‌ریزی جهت احداث و بهره‌برداری از پارکینگهای مکانیزه در نواحی شلوغ شهرها که عموما با مشکل جای پارک مواجه هستند، این مشکل را تا زمان تامین زیرساخت‌های مناسب حمل و نقل همگانی، به خوبی مدیریت و برطرف نمایند.
مجموعه اپتیم پارک به عنوان اولین و تنها مجموعه دانش بنیان ایرانی در حوزه طراحی و احداث انواع پارکینگهای مکانیزه که مدلهای مختلفی از این پارکینگ‌ها نظیر پارکینگهای مکانیزه دورانی (روتاری یا چرخ و فلکی)، پازلی، ستونی (مسکونی)، پالت‌لس آسانسوری و پالت‌لس تلفیقی (کامباین) را به صورت کاملا بومی طراحی و احداث نموده است، آمادگی دارد که در این مسیر، از تجربیات و دانش فنی خود در راستای کمک به مدیریت شهری و پاسخگویی به نیازهای شهروندان استفاده نماید.
