پارکینگ طبقاتی (Multi-Level Parking) یک ساختمان چند طبقه است که تعدادی وسیله نقلیه را در هر طبقه خود جای می‌دهد. درحقیقت، پارکینگ چند طبقه ساختمانی است که به جای آنکه مکانی برای سکونت انسان‌ها باشد، محلی برای پارک خودروها است. دلیل اصلی احداث پارکینگ طبقاتی، افزایش ظرفیت پارک خودرو و کاهش ترافیک شهری است. اولین پارکینگ طبقاتی ثبت شده در تاریخ مربوط به سال 1918 در شیکاگو است. از آن زمان تا به امروز، شاهد رشد و پیشرفت چشمگیر طراحی و احداث پارکینگهای طبقاتی در سطح جهان بوده‌ایم و امروزه این پارکینگ‌ها به بخشی جدایی ناپذیر از اکوسیستم شهرهای بزرگ تبدیل شده‌اند.
نحوه احداث پارکینگ طبقاتی و تعداد و نحوه چیدمان خودروهایی که در این پارکینگ‌ها قرار می‌گیرد، در قالب طرح‌های توسعه شهری با عنوان ضوابط پارکینگ طبقاتی تعیین می‌شود. پارکینگهای طبقاتی انواع مختلفی دارند که از آن جمله می‌توان به پارکینگهای طبقاتی مسکونی، پارکینگ طبقاتی فروشگاه‌ها و پارکینگهای طبقاتی برای محل‌های شلوغ و پرتردد اشاره نمود.
مزایای پارکینگ طبقاتی
پارکینگهای طبقاتی مزایای متعددی دارند. در این پارکینگ بهره‌وری از فضا به طرز چشمگیری افزایش می‌یابد و تعداد زیادی خودرو در کمترین فضای در دسترس پارک می‌گردد. دسترسی به این پارکینگ‌ها برای استفاده‌کننده آسان است و فرد بدون دردسر به جای پارک و خودرو پارک شده خود دسترسی پیدا می‌کند. این پارکینگ‌ها، هزینه‌های ساخت و نگهداری مناسبی دارند و به کارگیری آنها، سبب کاهش پارک حاشیه‌ای در معابر و به تبع آن افزایش عرض مفید معبر و کاهش ترافیک معابر به ویژه در نقاط پرتردد شهر می‌گردد.
علاوه بر این، پارکینگ طبقاتی از امنیت نسبتا بالایی برخوردار است و با توجه به بکارگیری انواع سیستم‌های امنیتی و نظارتی در این پارکینگ‌ها، افرادی که خودروی خود را در این پارکینگ‌ها پارک می‌نمایند، نگرانی کمتری بابت مسائلی نظیر سرقت خودرو یا وسایل داخل آن و نیز برخورد سایر خودروها به خودرویشان خواهند داشت. ضمن اینکه خودروهایی که در پارکینگ طبقاتی پارک می‌شوند، از آسیب‌های محیطی ناشی از باد و باران هم مصون خواهند ماند.
نکته دیگر آنکه با کاهش پارک حاشیه‌ای و انتقال خودروها به پارکینگهای طبقاتی، امنیت عمومی خودروها افزایش می‌یابد که این امر، ضمن افزایش آرامش خاطر مالکین خودروها، سبب کاهش میزان جرایم مربوط به سرقت خودروها و تجهیزات آنها می‌گردد. علاوه‌بر این، پارکینگ طبقاتی احتمال اختلاف بر سر جای پارک و اتلاف زمان برای پیدا کردن جای پارک را نیز به کلی حذف می‌کند.
برای داشتن ایمنی در ساخت این پارکینگ‌ها، سازندگان باید به شرایط و مکان ساخت، پی‌ریزی و ارتفاع مورد نیاز و همچنین فضای خالی در اطراف پارکینگ به منظور جلوگیری از اتفاقات غیرمنتظره توجه کامل داشته باشند.
پارکینگهای عمومی از لحاظ ابعاد اندازه و ساخت طوری طراحی می‌شوند که برای عموم مردم و انواع مختلف ماشین‌ها مناسب باشند. پارکینگهای عمومی معمولاً ظرفیت بالایی دارند و ساخت آنها معمولاً در معابر شلوغ، نقاط زیارتی و مذهبی، مکان‌های تفریحی و گردشگری و نقاط تجاری و اداری صورت می‌پذیرد.
انواع پارکینگ طبقاتی
پارکینگهای طبقاتی از منظر نوع ساخت و متریال به انواع زیر تقسیم می‌شوند:
پارکینگ طبقاتی معمولی
پارکینگ طبقاتی معمولی قابلیت احداث در زیر سطح زمین یا بالای آن را دارد. این پارکینگ دارای یک سازه ثابت است که در آن رانندگان می‌توانند خودروی خود را در یک فضای خالی در طبقات پارک کنند و معمولا در مناطق پر ترافیک شهری احداث می‌شوند. پارکینگهای طبقاتی مدرن عموما کاملا هوشمند بوده و کنترل ورود و خروج خودروها، کنترل فضای خالی پارکینگ و نظارت بر خودروهای پارک شده در پارکینگ توسط نرم‌افزارهای رایانه‌ای و سیستم‌های کنترل و نظارت متمرکز صورت می‌پذیرد.
پارکینگ طبقاتی مکانیزه
پارکینگ طبقاتی مکانیزه از نظر فنی مبتنی به تکنولوژی‌های پیشرفته‌ای برای پارک و خروج خودرو از پارکینگ است. در این سیستم فرآیند پارک کردن یا خروج خودروها با حرکت در ارتفاع انجام می‌شود. اجزای اصلی این پارکینگ شامل پالت‌ها، بالابرها و دستگاه‌های سیگنالینگ هستند. همچنین از فناوری‌های جدید برای ثبت مکان دقیق پارک خودرو، ارائه اطلاعات در مورد مکان‌های خالی پارک و جلوگیری از پارک خودروهای غیرمجاز استفاده می‌شود. سازه اصلی پارکینگ مکانیزه با استفاده از فولاد ساخته می‌شود و برخی از انواع این پارکینگ‌ها دارای قابلیت جابجایی از محلی به محل دیگر می‌باشند.
کاربردهای پارکینگ طبقاتی
در حال حاضر پارکینگ طبقاتی به طور عمده در مناطق شلوغ شهری مورد استفاده قرار می‌گیرد. از کاربردهای اصلی این پارکینگ‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ساختمان‌های مسکونی بزرگ
با تغییر سبک زندگی مردم و افزایش گرایش آنها به استفاده از خودروی شخصی، تعدادی از خانوارها اکنون مالک بیش از یک خودرو هستند و این موضوع سبب گردیده است که بخش عمده‌ای از این خانوارها همواره با معضل کمبود جای پارک مواجه باشند. در اکثر ساختمان‌های بزرگ مسکونی، هر واحد یک پارکینگ دارد و از این رو، احداث پارکینگ طبقاتی در مجاورت ساختمان‌های مسکونی بزرگ بسیار کاربردی است.
مراکز تجاری و اداری
مراکز تجاری بزرگ مانند مجتمع‌های خرید، هایپرها و مراکز اداری بزرگ همیشه از شلوغ‌ترین و پر رفت و آمدترین مناطق شهر هستند. اگرچه این مراکز اغلب دارای پارکینگ اختصاصی هستند، اما وجود پارکینگهای طبقاتی برای مدیریت ترافیک در اطراف این مراکز بسیار کاربردی و با اهمیت است و خیابان‌ها و کوچه‌های منتهی به این مراکز، به دلیل پارک خودروهای مراجعین و بعضا پارک دوبل خودروها، معمولا شلوغ و پرترافیک هستند.
مراکز درمانی و آموزشی
مراکز درمانی و آموزشی بزرگ یکی دیگر از نقاط جاذب سفر در شهرهاست و به دلیل آنکه افراد بسیاری به صورت روزانه به بیمارستان‌ها و مراکز آموزشی مراجعه می‌کنند، معابر منتهی به این مراکز اغلب شلوغ هستند. در این شرایط، احداث پارکینگ طبقاتی جهت ساماندهی پارک حاشیه‌ای و بعضا غیرمجاز خودروها، سبب بهبود چشمگیر وضعیت ترافیکی این معابر خواهد شد.
ایستگاههای مترو
برخی از ایستگاههای مترو، به ویژه ایستگاههای جاذب سفرهای حومه‌ای، به صورت روزانه میزبان صدها نفر از شهروندانی هستند که از وسیله نقلیه شخصی برای رسیدن به نزدیک‌ترین ایستگاه مترو و سپس سفر به سایر نقاط شهر با مترو استفاده می‌کنند. در این شرایط، تدارک فضای پارک مناسب برای این خودروها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و احداث پارکینگ طبقاتی با توجه به ویژگی‌هایی که دارد، یکی از مناسب‌ترین راهکارها برای این مساله است.
طراحی پارکینگ طبقاتی
طراحی یک پارکینگ طبقاتی، مستلزم در نظر گرفتن الزامات مهمی است که رعایت این الزامات در نهایت باعث افزایش کیفیت ساخت و عملکرد مجموعه خواهد شد.
اولین موضوع در طراحی پارکینگ طبقاتی، بررسی تعداد وسایل نقلیه‌ای است که قرار است در آن پارک نمایند. در محاسبه تعداد جای پارک مورد نیاز برای پاسخگویی به تقاضا در ساعات اوج مصرف، همواره بایستی نرخ جریان ورودی و خروجی پارکینگ مورد توجه قرار گیرد.
چیدمان رمپ پارکینگ
دسترسی وسایل نقلیه به طبقات پارکینگ طبقاتی از طریق رمپ‌ها صورت می پذیرد. طراحی رمپ پارکینگ به روش های مختلفی صورت می‌پذیرد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
– رمپ‌های خارجی
– رمپ‌های داخلی
– رمپ‌های انتهایی یا مرکزی یا ترکیبی
– بالابر وسایل نقلیه
همچنین، گردش خودرو را می‌توان با ساختارهای زیر سازماندهی کرد:
– ورود یا خروج ترکیبی یا مجزا
– ترافیک یک طرفه یا دو طرفه
پس از تعیین پارامترهای فوق، فاکتورهای اولیه چیدمان یک پارکینگ، اندازه و محدودیت‌های وسایل نقلیه‌ای هستند که توسط طراحان به مرحله نهایی می‌رسد. الزامات هندسی شامل مسیرهای دایره‌ای، چرخشی، مربعی و غیره نیز در مرحله طراحی انجام می‌شود. استانداردها و ابعاد متداول فضای خودرو را می‌توان در راهنمای احداث پارکینگهای طبقاتی توسط سازمان ترافیک و حمل و نقل جستجو کرد.
الزامات و ضوابط پارکینگهای طبقاتی بتنی
در زمان طراحی و اجرای پارکینگ طبقاتی، توجه به ضوابط و دستورالعمل‌های مصوب به شرح زیر اهمیت دارد:
– حداقل مساحت زمین جهت احداث پارکینگ طبقاتی 1500 مترمربع است. اگر متراژ زمین کمتر از 1500 مترمربع باشد، عوامل مختلفی مانند شکل هندسی زمین، شدت نیاز منطقه و پیشنهاد مشارکت کننده عوامل دخیل در صادر کردن مجوز ساخت این نوع پارکینگ‌ها خواهد بود.
– به منظور جلوگیری از افزایش حجم بار ترافیکی ناشی از احداث فضای تجاری، اداری و غیره، مقتضی است احداث اینگونه فضاها با رعایت نظر کمیته ی خاص هر منطقه و رعایت شرایط زیر انجام پذیرد:
الف – احداث فضاهای تجاری حداکثر در 2 طبقه (همکف و زیر زمین اول)
ب – احداث فضاهای اداری ، تالار ، رستوران ، فرهنگی و ورزشی حداکثر در یک طبقه (طبقه آخر)
– طبقات همکف و زیر زمین می‌توانند در 100% زمین با پیش بینی تهویه‌ی کامل احداث شوند.
– سطح زیربنای طبقات فوقانی ضمن رعایت سه متر فاصله از مجاورین در حد 60% طول پلاک قابل احداث است و پیش آمدگی بیش از 60% طول پلاک تحت زاویه ی 45 درجه بلامانع و در مواردی که مجاورین بیش از 60% طول پلاک احداث شده باشند پیش آمدگی تحت زاویه‌ی 45 درجه از حد ساختمان موجود مجاور می باشد.
– ارتفاع مفید طبقات حداکثر 2.40 متر و حداقل 2.20 متر است.
– حداقل ارتفاع ورودی پارکینگ جهت عدم سرگیری 1.80 متر است.
– تعداد طبقات مجاز حداکثر شش طبقه از سطح خیابان و سه طبقه زیر زمین می‌باشد.
– مساحت هر واحد پارکینگ باید 2.5 × 5 مترمربع باشد.
– حداقل عرض مسیر دسترسی برای پارک با زاویه 90 درجه می‌بایست 6.5 متر، برای زاویه 60 درجه 5.20 و برای زاویه 45 درجه 5.3 متر در نظر گرفته شود.
– عرض رمپ ورودی و خروجی که به طور جداگانه عمل می‌کند باید برابر 3.5 متر برای هر یک و شعاع گردش رمپ حداقل 7 متر باشد و در صورتی که رمپ جهت ورود و خروج به صورت یکپارچه عمل کند، بایستی عرض رمپ 7 متر و شعاع گردش آن حداقل 8.5 متر باشد و شعاع قوس های عمودی در ابتدا و انتهای رمپ باید حداقل 42 متر باشد.
– شیب رمپ‌ها از همکف به طبقه اول حداکثر 15 درصد و در طبقات زیر زمین حداکثر 12 درصد است. ضمنا شروع رمپ ها در همکف باید حداقل به طول 10 متر در سطح حرکت کند (فضای آزاد برای ورود به پارکینگ و خروج از آن)
– پیش بینی راه پله الزامی است.
– نصب آسانسور برای پارکینگ بیش از 4 طبقه ضروری است.
– احداث سرویس بهداشتی به ازای هر هزار مترمربع به تعداد 2 واحد توالت با زیر بنای حداکثر 5 متر مربع برای هر واحد الزامی است.
– تعبیه جان‌پناه برای نمای بیرونی پارکینگ برای جلوگیری از سقوط افراد و خودروها ضروری است. اطراف طبقات از همکف به بالا باید با دست انداز بتنی به ارتفاع 1.2 متر محصور و مازاد ارتفاع آن تا زیر سقف باید باز باشد.
– نقشه های معماری قبل از صدور پروانه باید به تایید سازمان ترافیک برسد.
– برای از بین بردن سایه‌ها، نورپردازی پارکینگ طبقاتی باید یکنواخت باشد.
– ترافیک گردشی یک طرفه، فلش‌های جهت روشن و محدودیت‌های سرعت باید اعمال شوند.
– در پارکینگ محل پارک برای موتور سیکلت و دوچرخه باید در نظر گرفته شود.
– در حالت ایده‌آل، ورودی و خروجی باید نزدیک به هم باشند، اما از یکدیگر جدا شوند.
– تابلوهای راهنمایی باید واضح، قابل مشاهده، دارای عکس، کد رنگی و آموزنده باشند.
طراحی سازه پارکینگ طبقاتی
سازه پارکینگ در معرض بارهای دینامیکی و جابجایی وسایل نقلیه متحرک قرار دارد و باید تنش‌های مرتبط را تحمل کند. پارکینگهای طبقاتی مانند یک ساختمان به صورت قاب تیر و ستونی طراحی می‌شوند. این قاب وظیفه تحمل نیروهای عمودی، خمشی، برشی و پیچشی را دارد. مقدار بار روی سقف به تیرها و سپس به ستون‌ها و در نهایت به فونداسیون سازه منتقل می‌شوند. قاب سازه می‌تواند بتن مسلح (پیش ساخته یا بتن‌ریزی در محل)، فولاد یا سازه مرکب (تیرها و ستون‌های فولادی، دال‌های کف بتنی) باشد.
اغلب از دال‌های آجدار یا وافل برای طراحی و اجرای سقف پارکینگ طبقاتی استفاده می‌شود. تیرها و ستون‌ها نیز به صورت بتن مسلح و طبق نقشه‌های محاسباتی اجرا می‌شوند. می‌توان از بتن سبک در ساخت پارکینگ استفاده کرد، زیرا بار مرده طبقات را به طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد و عملکرد بهتری در زمان آتش‌سوزی دارد.
همچنین، بتن سازه و بتن نما باید طوری طراحی شوند که در برابر اثرات خوردگی و مواد شیمیایی مقاوم باشند. بارهای باد و زلزله (نیروهای جانبی) نیز باید در طراحی سازه در نظر گرفته شوند. برای مقابله با نیروهای جانبی باید از دیوار برشی برای پارکینگ بتنی و از مهاربند فلزی در پارکینگ مکانیزه فولادی استفاده کرد.
